شناخت سه تار

سه‌تار از سازهای زهی و مضرابی موسیقی ایرانی است که با ناخن انگشت اشاره ی دست راست نواخته می‌شود. این ساز، دارای ۴ سیم از جنس فولاد و برنج است که به موازات دسته، از کاسه تا پنجه کشیده شده‌اند. سه‌تار دارای ۲۵ یا 28 پرده حرکت از جنس روده‌ی حیوانات یا ابریشم است. صدای آن ظریف و تو دماغی و تا حدودی غمگین است و نزدیک به 2 اکتاو یک و نیم افزوده است.

سه‌تار پیشتر هم‌خانواده با سازهایی چون دوتار و تنبور بوده است و امروزه به تار بسیار نزدیک‌تر است. در موسیقی دستگاهی ایران استفاده از سه‌تار بسیار رواج دارد؛ گرچه بیشتر برای تک‌نوازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ساز برای هر دستگاه کوک ویژه‌ای دارد ولی فاصله ی چهارم یا پنجم پایین رونده معمولاً بین سیم‌های اول و دوم ثابت است.نوازندگان سه‌تار برای اجرای آن، در حالت نشسته روی زمین یا صندلی، کاسه ی ساز را به صورت مورب و با زاویه ۴۵ درجه روی ران راست قرار داده و با سر انگشتان دست چپ پیش از  پرده‌ها (دستان‌ها) ی روی دسته سه‌تار حرکت می‌کنند و با انگشت اشارهی دست راست خود به سیم‌ها ضربه می‌رنند. معمولاً برای نوازندگی فقط انگشتان اشاره، میانی، حلقه و در بعضی موارد انگشت کوچک دست چپ استفاده می‌شوند اما در آثار استادان، استفاده از انگشت شست برای پرده‌گیری روی سیم بم نیز کاربرد دارد. در حین نوازندگی سه‌تار، می‌توان با زخمه‌زدن نزدیک به خرک، صدا را کمی زبر و خشن کرد؛ و با انجام این کار نزدیک به گلوی ساز، صدایی نرم و ملایم و اصطلاحاً پخته‌تر تولید می‌شود.

در ساخت ساز سه‌تار از چوب (معمولاً گردو و توت) برای بدنه، صفحه و دسته و از استخوان برای تزئینات دسته، شیطانک و گاهی اوقات سیم‌گیر استفاده می‌شود.

سه‌تار از خانواده تنبور است اما امروزه از نظر روش نواختن و شکل دسته و تکنیک‌ها بسیار به تار نزدیک است. سه‌تار در گذشته سه سیم (تار) داشته و اکنون چهار سیم دارد که سیم سوم و چهارم آن نزدیک به هم قرار دارند و هم‌زمان نواخته می‌شوند و مجموعه ی آن دو را معمولاً سیم «بم» می‌نامند. با گذشت زمان لزوم افزایش یک سیم دیگر به این ساز را درک کرده و سه‌تارهای امروزی دارای چهار سیم هستند. این سیم از نظر تاریخی چهارمین سیمی‌است که روی ساز قرار گرفته، ولی در ترتیب قرارگیری سیم‌ها از پایین به بالا سیم سوم است. سیم سوم سه تار به سیم مشتاق معروف است این سیم را نخستین بار درویشی به نام مشتاق علی شاه کرمانی به این ساز افزوده است. سه‌تار به علت ویژگی صوتی خاص خود و صدای ظریفش، همواره مورد توجه صوفیان بوده است.

سه تار دارای صدایی مخملین و ظریف بوده از آنجایی که که با کنار ناخن انگشت سبابه نواخته می‌شود، صدای ساز ارتباط مستقیمی با روح و روان نوازنده پیدا می‌کند و از این رو سه تار را اغلب همدم اوقات تنهایی خوانده‌اند.

اغلب شنوندگان، ساز سه تار را دارای لحن و نوای غمگینی احساس می‌کنند، اما نوازندگان معاصر موسیقی ایرانی در تلاش برای توسعه موسیقی مدرن و نوی ایران، آثار زیبایی آفریده‌اند که با حال و هوایی که تا دو دهه پیش از این ساز تصور می‌شد کاملاً متفاوت است. البته می‌بایست اشاره کرد که در سه تار نوازی مدرن تجربه استفاده از مضراب سیمی تجربه‌ای موفق بوده و با ایجاد صدایی شفاف و کریستالی کمک شایانی به گسترش امکانات این ساز عجیب نموده است. اجرای تک سیم‌هایی خاص و همچنین افزایش قدرت اجرای دینامیک‌های مختلف نیز از مزایای استفاده از مضراب سیمی در نوازندگی است.

 

 

 

 

 

 

 

برخی از نوازندگان پیشین

میرزا عبدالله ،درویش خان ،ابوالحسن صبا ،نور علی برومند،ارسلان درگاهی،یوسف فروتن، سعید هرمزی، داریوش صفوت، احمد عبادی،جلال ذوالفنون، محمدرضا لطفی، پرویز مشکاتیان

برخی از نوازندگان مطرح کنونی

حسین علیزاده،داریوش طلایی، داریوش پیرنیاکان، مجید درخشانی،کیوان ساکت،حمید متبسم، مسعود شعاری، بهداد بابایی